Αγία Σοφία: Πέρα από θρησκείες, μύθους, μίση και προκαταλήψεις

Με αφορμή την μαύρη επέτειο της άλωσης της Κωνσταντινούπολης σήμερα, 29 Μαΐου, θυμήθηκα έναν υπέροχο τόμο που είχα διαβάσει τις προάλλες σχετικά με την εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην Πόλη. Τον έδινε μια εφημερίδα νομίζω.

Από το σχολείο ακόμη ήθελα να την επισκεφτώ και δεν έτυχε ακόμη (όταν πάω, η περιπλάνηση θα συνεχιστεί...) αν και είναι δίπλα μας.

Γιατί από το σχολείο; Γιατί ως γνωστόν, από το δημοτικό ακόμη μας έκαναν κατήχηση για την Αγία Σοφία και την Κωνσταντινούπολη που την άλωσαν οι Τούρκοι, ενώ οι σταυροφορίες των δυτικών που προκάλεσαν χειρότερες καταστροφές στην Κωνσταντινούπολη περάσανε στα ψιλά γράμματα.

Και κάπως έτσι δημιουργήθηκαν από τα γεννοφάσκια μας εκατέρωθεν τα μίση των λαών. Στα Τουρκάκια λένε μπράβο και θρίαμβος για την άλωση και στα Ελληνάκια το αντίθετο. Αντί να προβάλουν το πως θα τα βρουν οι λαοί μεταξύ τους, προπαγανδίζουν το αιώνιο μίσος Τούρκων-Ελλήνων. Σεβασμός στους νεκρούς, τίποτε άλλο. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Ξεκίνησα αυτό το κείμενο για να κάνω ένα μίνι αφιέρωμα στην Αγία Σοφία.

Πέρα από θρησκείες και μίση. Ένα focus στην εκκλησία. Στο κτίριο. Στην ιστορία του, στις αγιογραφίες, στα μωσαϊκά. Στις καταστροφές που υπέστη αυτό το θαύμα από πέτρα.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η μοναδική στο είδος της εκκλησία, είναι ρυθμού βασιλικής με τρούλο αλλά συνδυάζει στοιχεία της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα.

Εξάλλου αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά, όπως στο τέμενος του Σουλεϊμάν και στο Σουλταναχμέτ τζαμί.

Η Αγία Σοφία εκτός από την μοναδική εξωτερική υπεροχή της έχει και έναν ιδιαίτερο εσωτερικό διάκοσμο, ο οποίος όμως υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά την άλωση της από τους Φράγκους αλλά και τους Τούρκους.

 Αυτό που μου λένε όσοι φίλοι έχουν επισκεφτεί την Αγία Σοφία είναι πως ο τρούλος της δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται. Και αυτό εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του.  

Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82 μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ. Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική καλούμενη και αίθριο. 

Αρχιτέκτονες του ναού ήταν οι Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα και τα εγκαίνιά του τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537.

Τριακόσια και πλέον εκατομμύρια χρυσών δραχμών, κατ΄ αντιστοιχία, είχαν δαπανηθεί για την ανέγερση αυτού του ναού. Τα "θυρανοίξια" της Αγίας Σοφίας ακολούθησαν θυσίες χιλιάδων ελαφιών, βοών, προβάτων και ορνίθων και διανομή χιλιάδων μοδίων σίτου στους φτωχούς καθώς και πολυήμερη πανήγυρη.

 Ο ναός όμως καταστράφηκε πολλές φορές και αναδομήθηκε άλλες τόσες.

Είκοσι χρόνια μετά τα πρώτα εγκαίνια, εξαιτίας των σεισμών του 557, ο τολμηρότατος στη σύλληψη και κατασκευή για την εποχή του θόλος κατέπεσε και συνέτριψε την αψίδα παρά τον ιερό άμβωνα, τον ίδιο τον άμβωνα, το κιβώριο και την Αγία Τράπεζα. O ανιψιός του Ισιδώρου, ο Ισίδωρος ο νεότερος, ανέλαβε και έκτισε το νέο θόλο που υφίσταται μέχρι σήμερα. 

Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και υπήρξε ο σημαντικότερος ναός της Ορθόδοξης εκκλησίας. Κατά την περίοδο των Σταυροφοριών και συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1204-1261 ο ναός έγινε Ρωμαιοκαθολικός και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος.

 Ειδικότερα και κατά την διάρκεια της άλωσης από τους Φράγκους, η Αγία Σοφία υπέστη τεράστιες ζημιές. Όπως και  κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν στο ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του ναού (ασβεστώθηκαν), αφού η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος θεωρείται βλασφημία για το Ισλάμ. Να σημειωθεί πως εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φέρονταν ο μέγας σταυρός της πόλης, που έχει αντικατασταθεί πια με την ημισέληνο.

Μετά τη μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος προστέθηκαν και οι τέσσερις μιναρέδες.

To 1934 o Μουσταφά Κεμάλ, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. 

Σήμερα ο ναός εξακολουθεί να είναι μουσείο, ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά και εκδηλώσεις που θεωρούνται από ορισμένους ότι δεν αρμόζουν στο χώρο, όπως επιδείξεις μόδας. Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του ναού.

Η εγκατάλειψη του σπουδαίου αυτού οικοδομήματος σήμερα είναι φανερή.

Να σημειωθεί πως η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου του 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ' Δραγάτης, αφού προσευχήθηκε μαζί με το λαό και ζήτησε συγνώμη για λάθη που πιθανόν έκανε, έφυγε για τα τείχη, όπου έπεσε μαχόμενος. 

Προσωπικά πιστεύω πως όταν κάποιος επισκέπτεται τον ναό αυτό, νιώθει δέος και πολλοί από τους επισκέπτες μου έχουν πει πως κλαίνε.

Πέρα από θρησκείες, μύθους και διάφορες προκαταλήψεις εκατέρωθεν από τους δύο λαούς, το μοναδικό αυτό οικοδόμημα είναι κρίμα να είναι παραδομένο στην εγκατάλειψη και να είναι απλά ένα μουσείο ασυντήρητο (λένε πως γίνονται συντηρήσεις για τα ψηφιδωτά του ναού, όπως προείπα) και να γίνονται μέσα στους χώρους διάφορες εκδηλώσεις που τον επιβαρύνουν και το καταστρέφουν. Πρέπει να δείξουμε όλοι λίγο σεβασμό στην ιστορία.